ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ
Τι είναι ο Καταρράκτης;
Καταρράκτης είναι η θόλωση του κρυσταλλοειδούς φακού του οφθαλμού. Ο όρος «καταρράκτης» είναι αποδεκτός και χρησιμοποιείται στην παγκόσμια βιβλιογραφία και προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα. Τότε που δεν ήξεραν περί τίνος ακριβώς επρόκειτο, παρομοίασαν την όραση ενός καταρρακτικού οφθαλμού με την θολωμένη όραση που έχει κάποιος όταν κοιτάει μέσα από το νερό ενός καταρράκτη. Ως και σήμερα ο καταρράκτης παραμένει η συχνότερη αιτία τύφλωσης παγκοσμίως.
Αριστερά οφθαλμός με αρχόμενο και δεξιά με προχωρημένο καταρράκτη
Τι προκαλεί τον καταρράκτη; (τα αίτια του καταρράκτη)
Η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων καταρράκτη είναι ηλικιακής γενέσεως (γεροντικός καταρράκτης). Υπό την έννοια αυτή, ο καταρράκτης δεν θεωρείται ασθένεια αλλά η φυσιολογική και αναμενόμενη ηλικιακή εξέλιξη του κρυσταλλοειδούς φακού, κάτι όπως τα γκρίζα μαλλιά. Υπάρχουν ωστόσο και διάφορα άλλα, σπανιότερα αίτια θόλωσης του φακού, που συχνότερα προσβάλλουν και άτομα νεαρότερης ηλικίας. Τέτοια είναι οι τραυματισμοί (τραυματικός καταρράκτης), η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων (κυρίως κορτιζόνης), ενδοφθάλμιες λοιμώξεις (Cataracta complicata), διάφορες συστηματικές νόσοι (και κυρίως ο διαβήτης), το ιστορικό συγκεκριμένων οφθαλμολογικών χειρουργείων (μετεγχειρητικός καταρράκτης, κυρίως μετά από υαλοειδεκτομή ή τραμπεκουλεκτομή), καθώς και διάφορες χρωμοσωμικές ανωμαλίες ή περιγεννητικές λοιμώξεις (συγγενής καταρράκτης).
Ποια είναι τα συμπτώματα του καταρράκτη;
Οι ασθενείς με καταρράκτη εμφανίζουν μια χαρακτηριστική, προοδευτική θολή όραση, όπως όταν βλέπει κάποιος μέσα από θαμπωμένα γυαλιά/τζάμια. Παρουσιάζουν μείωση της οπτικής οξύτητας αλλά και χειροτέρευση της κοντράστ και της χρωματικής αντίληψης. Τα χρώματα δηλαδή χάνουν την έντασή τους και η όραση ιδίως σε συνθήκες μειωμένης αντίθεσης επιδεινώνεται σημαντικά. Πρακτικά οι ασθενείς έχουν σημαντικές δυσκολίες σε καταστάσεις χαμηλού φωτισμού, π.χ. κατά την οδήγηση τη νύχτα ή υπό βροχή ή σε ομίχλη. Άλλο ιδιαίτερο πιθανό σύμπτωμα του καταρράκτη είναι η λεγόμενη φωτοφοβία. Οι ασθενείς δηλαδή θαμπώνονται, νιώθουν δυσφορία ή βλέπουν φωτοστέφανα, όταν έρχονται αντιμέτωποι με μια πηγή φωτός, όπως για παράδειγμα τα φώτα στους δρόμους, τα φωτιστικά ή κυρίως τα φανάρια των διερχόμενων αυτοκινήτων. Αυτές ακριβώς οι χαρακτηριστικές δυσκολίες κατά την οδήγηση είναι και ένας πολύ συνηθισμένος λόγος που οδηγεί τους ασθενείς στον οφθαλμίατρο με τη διάγνωση του καταρράκτη. Τέλος, κάποιοι ασθενείς παρουσιάζουν διπλωπία (βλέπουν δηλαδή κάποια αντικείμενα διπλά), κάτι που έχει να κάνει με την ανώμαλη διάθλαση των ακτινών φωτός, καθώς αυτές διέρχονται μέσα από φακό, ο οποίος λόγω του καταρράκτη έχει αλλοιωμένη δομή.
Έτσι βλέπει ένας υγιής ασθενής σε αντίθεση με έναν ασθενή με καταρράκτη
Πως αντιμετωπίζεται ο καταρράκτης και πότε; (η θεραπεία του καταρράκτη)
Τουλάχιστον με βάση τα έως τώρα υπάρχοντα δεδομένα δεν υπάρχει συντηρητικός τρόπος αντιμετώπισης του καταρράκτη, δηλαδή με σταγόνες ή λοιπά φάρμακα. Μοναδική, πλέον αξιόπιστη και απόλυτα επιτυχημένη αντιμετώπιση είναι η χειρουργική και συγκεκριμένα η αφαίρεση και η αντικατάσταση του θολωμένου φακού με έναν τεχνητό ενδοφακό. Παλαιότερα η χειρουργική τεχνική ήταν τέτοια που απαιτούσε έναν αρκούντως ώριμο καταρράκτη, ώστε να είναι εφικτή η αφαίρεσή του. Πλέον με βάση τις σύγχρονες τεχνικές δεν συμβαίνει αυτό, ο καταρράκτης δηλαδή μπορεί να αντιμετωπιστεί ανά πάσα στιγμή, ανεξαρτήτως σε πιο στάδιο ωριμότητας βρίσκεται. Μάλιστα το χειρουργείο είναι τόσο πιο σύντομο, ασφαλές και ατραυματικό για το μάτι, όσο πιο πρώιμα διενεργείται. Σε αριθμούς το χειρουργείο είναι ενδεδειγμένο όταν η οπτική οξύτητα μειωθεί περίπου στα 4/10- 6/10. Στην πράξη το χειρουργείο έχει ένδειξη όταν η ποιότητα ζωής του ασθενούς εμφανίζει περιορισμούς λόγω του καταρράκτη, όταν δηλαδή ο ασθενής δυσκολεύεται πλέον να εκτελέσει βασικές δραστηριότητες της καθημερινότητας του, όπως φερειπείν το διάβασμα, η οδήγηση κτλ.
Το χειρουργείο του καταρράκτη (η διαδικασία του χειρουργείου)
Πριν το χειρουργείο οφείλουν να γίνουν κάποιες ειδικές μετρήσεις, που επιτρέπουν τον υπολογισμό της ισχύος του ενδοφακού που θα τοποθετηθεί στον οφθαλμό μετά από την αφαίρεση του θολωμένου φακού, ώστε να προκύψει μετεγχειρητικά το επιθυμητό διαθλαστικό αποτέλεσμα. Πέραν της ισχύος του φακού γίνεται και η επιλογή της κατηγορίας του ενδοφακού (monofocal, multifocal, toric, aspherical MICS IOL), βασισμένη στις ανάγκες, τις προσωπικές επιθυμίες και το προφίλ του ασθενούς. Λίγο πριν το χειρουργείο ενσταλάζονται ειδικές σταγόνες (μυδριατικά, αντιβιοτικά και αντιφλεγμονώδη) στον οφθαλμό που πρόκειται να χειρουργηθεί. Τέλος γίνεται η νάρκωση, που κατά κανόνα είναι τοπική (είτε με μια ένεση αναισθητικού παραβολβικά είτε με αναισθητικές σταγόνες) και μόνο σε σπάνιες και ειδικές περιπτώσεις γενική.
Monofocal versus multifocal ενδοφακός
Το χειρουργείο του καταρράκτη
Η μοντέρνα και πλέον διαδεδομένη παγκοσμίως χειρουργική τεχνική αφαίρεσης του καταρράκτη καλείται φακοθρυψία. Πρόκειται για μια από τις πιο ασφαλείς επεμβάσεις με ποσοστά επιτυχίας που κυμαίνονται από 96-98% (ανάλογα την εμπειρία του χειρουργού) και διασφαλίζει ταχεία ανάρρωση του ασθενούς και ταχεία επιστροφή του στις συνήθεις δραστηριότητες του. Συγκεκριμένα, μέσω μιας μικροσκοπικής τομής (μήκους μικρότερου των 3mm) εισάγεται ένας ειδικός στειλεός που στην άκρη του έχει μια κεφαλή υπερήχου. Με τη βοήθεια της ενέργειας του υπερήχου και υπό μεγέθυνση που παρέχει το ειδικό μικροσκόπιο, θρυμματίζεται ο φακός σε μικρότερα τμήματα και προσεκτικά απορροφάται, αφήνοντας άθικτο το οπίσθιο τμήμα του περιφακίου (της κάψουλας δηλαδή η οποία περιβάλλει τον φακό). Τέλος εισάγεται και σταθεροποιείται ο τεχνητός ενδοφακός εντός του περιφακίου και έτσι ολοκληρώνεται το χειρουργείο τοποθετώντας αντιβιοτικά και επίδεσμο, χωρίς κατά κανόνα να απαιτούνται ράμματα. Η όλη διαδικασία είναι τελείως ανώδυνη, δεν διαρκεί περισσότερο από 10-15 λεπτά και την ίδια μέρα ο ασθενής επιστρέφει στο σπίτι του με τις κατάλληλες οδηγίες και μετεγχειρητική αγωγή.
Μετά το χειρουργείο
Μετά το χειρουργείο οφείλουν οι ασθενείς να ακολουθήσουν πιστά την φαρμακευτική αγωγή και τις οδηγίες που τους δίνει ο οφθαλμίατρός τους, ώστε να περάσει η πρώτη μετεγχειρητική φάση της επούλωσης χωρίς προβλήματα. 2-3 επανέλεγχοι είναι συνήθως απαραίτητοι και στον τελευταίο επανέλεγχο, περίπου 4 εβδομάδες μετά το χειρουργείο συνταγογραφούνται γυαλιά οράσεως.
Οφθαλμός με τεχνητό ενδοφακό μετά το χειρουργείο καταρράκτη
Τι είναι ο δευτερογενής καταρράκτης:
Αρκετά συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να ξαναεπιδεινώνεται η όραση του ασθενούς, κάποιους μήνες ή χρόνια μετά από το χειρουργείο του καταρράκτη. Συγκεκριμένα, εναπομείναντα κύτταρα του φακού (που δεν είναι ορατά ώστε να αφαιρεθούν κατά το χειρουργείο του καταρράκτη) παραμένουν στο περιφάκιο (την κάψουλα μέσα στην οποία έχει σταθεροποιηθεί ο τεχνητός ενδοφακός), πολλαπλασιάζονται και οδηγούν στην μείωση της όρασης μέσω της θόλωσης του περιφακίου. Παλιότερα απαιτείτο εκ νέου χειρουργική επέμβαση για τον καθαρισμό του οπίσθιου περιφακίου. Στις μέρες μας με τη βοήθεια του YAG Laser είναι εφικτή η αντιμετώπιση του προβλήματος και η επαναφορά της όρασης στην πρότερή της κατάσταση με την λεγόμενη YAG καψουλοτομή. Για την ακρίβεια, διανοίγεται με το λέιζερ μια οπή στο κέντρο του οπίσθιου περιφακίου, μέσω της οποίας η όραση είναι πάλι φυσιολογική. Η όλη διαδικασία δεν διαρκεί παραπάνω από 5 λεπτά και διενεργείται τελείως ανώδυνα, υπό τοπική αναισθησία με σταγόνες και με σχεδόν μηδενικές πιθανές επιπλοκές.
Δευτερογενής καταρράκτης όπως φαίνεται στη σχισμοειδή λυχνία
